INFORMACION PER PLANETET.
 |
 |
Planetet jane trupa qiellor te erret qe rrotullohen reth nje ylli.Ne sistemin tone diellor njihen nente planete:Merkuri, Aferdita, Toka, Marsi, Jupiteri, Saturni, Urani, Neptuni, dhe Plutoni.Planetet nga Merkuri deri te Saturni kane qene te njohur qe nga kohet e lashta, sepse mund te shikohen me sy te lire.Urani u zbulua nga Herschel me 1781,kurse eksistenca e Neptunit u parashikua nga Verrier dhe Adams dhe u verifikua nga Galle me 1846.Ne 1930 Tombaugh zbuloi Plutonin.Te gjithe planetet me perjashtim te Merkurit dhe Aferdites kane satelite nje ose me shume.Te gjithe planetet rrotullohen ne menyre te drejte me orbita eliptike reth diellit sipas ligjit te Keplerit.
Merkuri eshte nje nga planetet me afer diellit.Ka nje distance prej diellit midis 46 dhe 69 milion km.Kryen nje rrotullim te plote rreth djellit per 88 dite deri ne 115 dite.Ky ndryshim i kohes se rrotullimit reth djellit eshte shkak i planeteve te tjere qe e ndryshojne terheqjen planetare te merkurit.Largesia midis Tokes dhe Mekurit eshte midis 79 dhe 218 milion km.Diametri i tij eshte 4850 km afersisht 38% diametri i tokes.Masa e planetit eshte 3 x1023kg.Eshte nje planet qe nuk ka atmosfere dhe arrin dhe kalon nje temperature prej 500ºC masksimale dhe -210 ºC minimale.Nga vezhgimet e ndryshme eshte vene re se Merkuri ka nje siperfaqe shume te ngjashme me ate te henes, dmth te mbuluar nga shume kraterash meteoresh.
Aferdita ose sic quhet ndryshe Venusi eshte nje nga planetet me te ngjashem me Token.Aferdita eshte planeti i dyte pas Merkurit, per nga largesia me diellin.Ky planet reflekton reth 69% te dirtes diellore qe mer, ka nje mase sa 81% sa ajo e Tokes, diametri eshte reth 12100 km dhe nje terheqje gravitazionale 88% sa ajoe Tokes.Ky planet e kryen rrotullimin reth diellit per 224 dite dhe rrotullimin reth boshtit te vet per 243 dite.Ka nje atmosfere te dendur me nje presion 90000 milibar dhe me nje temperature reth 465 ºC.Pjesa me e madhe e atmosferes se ketij planeti perbehet nga CO2 reth 96%, vendin tjeter e zene azoti, oksigjeni molekular, SO2 dhe CO.
Toka bashke me Merkurin, Aferditen dhe Marsin perbejne grupin e planeteve tokesor, per shkak te ngjashmerive dhe te ndertimit te brenshem.Rezja e Tokes eshte saktesisht 6356 km ne pol dhe 6378 km ne ekuator, dmth planeti ka nje forme disi te shtypur.Terheqja
 gravitacionale eshte mesatarisht 9,8m/s2.Prezenca e nje qendre metalike ne toke dhe  rrotullimi reth vetes jane shkak i lindjes se nje fushe manjetike te dobet por qe mund te zbulohet me nje gjilpere manjetike.Distanca mesatare e tokes nga dielli eshte reth 150 milion km.Teorit mbi origjinen e tokes jane te lidhura me teorit mbi origjinen e sistemit djellor ne pergjithsi.Mosha e tokes mendohet se eshte reth 3 miliarde vjet.
Marsi eshte planeti i katert per nga largesia nga djelli dhe eshte me i aferti me token.Leviz me nje orbite
 eliptike dhe ka nje distance mesatare nga djelli reth 227 milion km, dhe nje rrotullim te plote reth djellit e kryen per nje kohe 1,88 vite.Diametri i marsit eshte 6787 km dhe masa e tij eshte 0,107 here sa ajo e tokes.Terheqja gravitacionale eshte 38% sa ajo e tokes dhe shpejtesia e daljes nga marsi eshte reth 5 km/s.Marsi rrotullohet reth vetes per nje kohe reth 24h37'.Marsi ka dy satelite ne forme shume te parregullt te cilet kane nje largesi nga marsi reth 9000 km dhe 24000 km.Marsi ka nj siperfaqe shume te cregullt e cila karakterizohet nga male shume te medhenj qe arrin lartesine mbi 26km dhe siperfaqa gjithashtu eshte e bombarduar nga shume meteor dhe krateri me i madh qe ndodhet ne mars eshte me nje diameter prej 2000 km dhe quhet Hellas.Temperatura mesatare e planetit eshte reth -50ºC, dhe atomosfera eshte e rralle dhe perbehet nga reth 96% prej CO2 pastaj permban edhe azot argon,oksigjen, avuj uji.
Jupiteri eshte planeti i peste i sistemit diellor dhe me i madhi nga te gjithe.Masa e
 jupiterit eshte sa dyfishi i te gjithe planeteve te vene bashke, dhe eshte 318 here me e madhe se masa e tokes, dhe nje terheqje gravitazionale reth 2,54 here me te madhe se te tokes.Edhe pse jupiteri ka nje distance shume te madhe nga toka reth 590-965 milion km , eshte nje nga planetet me te ndritshem dhe mund te shikohet ne qiellin e nates.Perberja e jupiterit eshte prej hidrogjeni metalik.Temperatura mesatare e jupiterit eshte reth -160ºC .Ky planet rrotullohet reth vetes shume shpejt sa qe nje rrotullim e kryen per nje kohe reth 10 ore.Ka nje atmosfere shume te dendur me re qe arrijne nje shpejtesi reth 360km/h.Ne kete planet me 22 dhjetor 1995 ra kometa Shoemaker-levy.Kometa hyri ne atmosferen e jupiterit me nje shpejtesi reth 60km/s duke shkaktuar shperthime energjitike nga 25000 megaton.Jupiteri ka 16 satelite qe rotullohet reth tij dhe kater satelitet me te medhenj jane Io, Europa, Kalisto, dhe Ganimede.Nje rrotullim te plote reth djellit ky planet e kryen afersisht per reth 4.33 vjet.
Saturni eshte planeti i gjashte i sistemit diellor i njohur qe nga lashtesia per
 njerezimin.Saturni leviz rreth djellit me nje periode prej 29 vjetesh.Largesia nga toka eshte 1200-1650 milion km.Diametri i tij ekuatorial eshte 120660 km me nje diference prej 12070 km nga diametri polar.Ky ndryshim eshte shkak i shpejtesis te madhe te rrotullimit rreth vetes, te cilen e kryen per 10 ore e 14 min.Ka nje mase 95 here me te madhe se ajo e tokes dhe terheqja gravitazionale eshte reth 1,15 here me e madhe se ajo e tokes.Atmosfera e saturnit eshte e ndertuar prej metani, amoniak, dhe hidrogjen.Por perbersit kryesore te Saturnit jane hidrogjeni dhe heliumi.Temperatura mesatare e planetit eshte -180ºC.Ky planet leshon nje energji 2,4 here me te madhe se ajo qe thith nga dielli.Planeti eshte i rrethuar ne planin ekuatorial nga unaza te ndara ne 7 fasha.Ky planet ka 18 satelite, midis te cileve eshte edhe Titano, Teti, Rea.
Urani eshte planeti i shtate i sistemit diellor. Atmosfera e uranit ka nje trashesi prej
 11000km dhe nje temperature prej -210ºC dhe nje presion prej qindra atmosferash.Perioda e rotullimit rreth vetes eshte 17 ore.Atmosfera e tij prebehet nga metan hidrogjen dhe uje, te cilet ne siperfaqen e uranit ndodhen nen nje presion prej 2 milion atmosferash duke formuar nje gjendje te lengen.Reth tij orbitojne 15 satelite.Largesia nga dielli eshte reth 2870 milion km.
Neptuni planeti i tete i sistemit diellor u zbulua me 1846 nga Galle dhe d'Arrest mbi
 bazen e llogarive te bera nga Verrier mbi vezhgimin e planetit Uran, orbita e te cilit devijonte nga ajo e llogaritur.Ndodhe ne nje largesi nga dielli reth 31 here me larg se toka dhe kryen nje rrotullim te plote reth tij per 164 vjet, dhe nje rrotullim reth boshtit te tij per 18 ore.Eshte i rethuar nga re te gazta qe perbehen prej metani, amoniak , hidrogjen dhe helium.Ne neptun fryjne era qe arrijne 1000km/h.Ky planet ka 8 satelite si Tritone me i madhi, Proteo, Despina, Naiade,Nereide,Thalassa,etj.Masa e neptunit eshte 17 here me e madhe se masa e tokes dhe ka nje diameter prej 48400km.Temperatura mesatare ne siperfaqene tij eshte -220ºC.
Plutoni eshte planeti i fundit i sistemit diellor i zbuluar me 1930.Distanca e tij nga dielli
 eshte reth 5900 milion km.Karakteristika kryesore e ketij planeti eshte se orbita e tij kryqezohet me orbiten e neptunit dhe plutoni qe nga 1979 deri me 1999 ka qene brenda orbites se neptunit.Kjo gjendje ka shtyre shume ekspert te mendojne qe ne te kaluar plutoni ka qene nje satelite i neptunit i cili ka pase dale nga fusha gravitazionale e neptunin per arsye akoma te panjohura.Plutoni eshte nje nga planetet me te vegjel te sistemit diellor me nje diameter prej 2320km dhe nje terheqje gravitazionale 10 here me te vogel se ajo e tokes.Ne siperfaqen e tij ka metan te ngrire dhe nje temperature -230ºC.Ky planet ka vetem nje satelit karonte dhe eshte i vetmi planet qe rrotullohet ne drejtim antiorar reth djellit dhe nje rrotullim te plote reth tij e kryen per 224 vjet kurse reth vetes per 6 dite e 9 ore. Dielli eshte ylli qendror i sistemit tone djellor.Eshte nje sfere e gaste qe leshon energji ne forme elektromanjetike dhe korpuskulare.Kete energji djelli e prodhon me ane te mekanizmit te perzierjes termonukleare.Diametri i diellit eshte 1,392 milion km dmth 109 here me i madh se diametri i tokes.Ka nje mase prej 2 x 1023 kg ose 750 here me te madhe se masa e te gjithe trupave te sistemit djellor.Terheqja gravitacionale eshte 274m/s2 dmth 28 here me e madhe se ajo e tokes, dhe ka nje shpejtesi daljeje prej 617km/s. |
